متن خطبه ی 26 نهج البلاغة
نهجالبلاغة(صبحىصالح)، صفحهى 68
26 و من خطبة له ع و فیها یصف العرب قبل البعثة ثم یصف حاله قبل البیعة له
العرب قبل البعثة
: إِنَّ اللَّهَ بَعَثَ مُحَمَّداً ص نَذِیراً لِلْعَالَمِینَ- وَ أَمِیناً عَلَى التَّنْزِیلِ- وَ أَنْتُمْ مَعْشَرَ الْعَرَبِ عَلَى شَرِّ دِینٍ وَ فِی شَرِّ دَارٍ- مُنِیخُونَ بَیْنَ حِجَارَةٍ خُشْنٍ وَ حَیَّاتٍ صُمٍّ- تَشْرَبُونَ الْکَدِرَ وَ تَأْکُلُونَ الْجَشِبَ- وَ تَسْفِکُونَ دِمَاءَکُمْ وَ تَقْطَعُونَ أَرْحَامَکُمْ- الْأَصْنَامُ فِیکُمْ مَنْصُوبَةٌ وَ الْآثَامُ بِکُمْ مَعْصُوبَةٌ
و منها صفته قبل البیعة له
: فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَیْسَ لِی مُعِینٌ إِلَّا أَهْلُ بَیْتِی- فَضَنِنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمَوْتِ- وَ أَغْضَیْتُ عَلَى الْقَذَى وَ شَرِبْتُ عَلَى الشَّجَا- وَ صَبَرْتُ عَلَى أَخْذِ الْکَظَمِ- وَ عَلَى أَمَرَّ مِنْ طَعْمِ الْعَلْقَمِ
و منها
: وَ لَمْ یُبَایِعْ حَتَّى شَرَطَ أَنْ یُؤْتِیَهُ عَلَى الْبَیْعَةِ ثَمَناً- فَلَا ظَفِرَتْ یَدُ الْبَائِعِ وَ خَزِیَتْ أَمَانَةُ الْمُبْتَاعِ- فَخُذُوا لِلْحَرْبِ أُهْبَتَهَا وَ أَعِدُّوا لَهَا عُدَّتَهَا- فَقَدْ شَبَّ لَظَاهَا وَ عَلَا سَنَاهَا- وَ اسْتَشْعِرُوا الصَّبْرَ فَإِنَّهُ أَدْعَى إِلَى النَّصْرِ
ترجمه خطبه 26
(پس از کشته شدن محمّد بن ابى بکر در مصر در سال 38 هجرى امام این سخنرانى را در کوفه ایراد کرد که سیّد رضى قسمتهایى از آن را آورده).
1 شناخت فرهنگ جاهلیّت
خداوند، پیامبر اسلام، حضرت محمّد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را هشدار دهنده جهانیان مبعوث فرمود، تا امین و پاسدار وحى الهى باشد، آنگاه که شما ملّت عرب، بدترین دین را داشته، و در بدترین خانه زندگى مىکردید، میان غارها، سنگهاى خشن و مارهاى سمّى خطرناک فاقد شنوایى، به سر مىبردید، آبهاى آلوده مىنوشیدید و غذاهاى ناگوار مىخوردید، خون یکدیگر را به ناحق مىریختید، و پیوند خویشاوندى را مىبردید، بتها میان شما پرستش مىشد، و مفاسد و گناهان، شما را فرا گرفته بود.
2 مظلومیّت و تنهایى على علیه السّلام
پس از وفات پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و بى وفایى یاران، به اطراف خود نگاه کرده یاورى جز اهل بیت خود ندیدم، «که اگر مرا یارى کنند، کشته خواهند شد» پس به مرگ آنان رضایت ندادم. چشم پر از خار و خاشاک را ناچار فرو به ستم، و با گلویى که استخوان شکسته در آن گیر کرده بود جام تلخ حوادث را نوشیدم و خشم خویش فرو خوردم و بر نوشیدن جام تلختر از گیاه حنظل، شکیبایى نمودم. (قسمت دیگرى از همین خطبه)
3 معرّفى عمرو عاص و ضرورت آمادگى نظامى
عمرو عاص با معاویه بیعت نکرد مگر آن که شرط کرد تا براى بیعت، بهایى (حکومت مصر) دریافت دارد، که در این معامله شوم، دست فروشنده هرگز به پیروزى نرسد و سرمایه خریدار به رسوایى کشانده شود. اى مردم کوفه آماده پیکار شوید و ساز و برگ جنگ فراهم آورید، زیرا که آتش جنگ زبانه کشیده و شعلههاى آن بالا گرفته است، صبر و استقامت را شعار خویش سازید که پیروزى مىآورد.
شرح وتوضیح مختصر
امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای بسیج کردن مردم برای جهاد بر علیه معاویه ازراه عاطفه ویادآوری نعمتهای الآهی وآرد بحث میشود وابتدا مردمرا به گذشته شان یادآوری می کند چون اکثر انسانها وقتی به محیطی یا شرایط خاصی اُنس واُلفت میگیرند گذشته ی خود را از یاد میبرند فلذاامام علیه السلام با عمل به سنت قرآنی (( فذکرهم بأیّام إلله )) آنان را به یاد بعثت پیامبر گرامی اسلام (ص) می اندازد ، سپس شرایط بد حاکم برآنان را یکی بعد از دیگری ذکر می نمایند :
الف )- دین
ادیان متعددی در شبه جزیره ی عربستان قبل از بعثت رایج بود که ازجمله ی آنها دین یهود ، نصاری واحناف (حنفیّه ) که پیامبر (ص) واکثر قبیله ی بنی هاشم براین دین که منسوب به حضرت ابراهیم خلیل میباشد بوده اند .
امیر المؤمنین علیه السلآم علی رغم وجود این دیانتهای آسمانی درشبه جزیره ی عربستان دین مورد پذیرش اکثریت مردم وین تأثیر گذار بر حیات اجتماعی مردم که آیین بت پرستی است رامورد اشاره قرار می دهند وآنرا به بدترین آیین توصیف مینمایند چون این آیین هیچگونه ارزشهای اخلاقی انسانی را در خود جای نداده بلکه موجب رکود فطرت توحیدی حاملآن آن شده است .
ب)- شرایط جغرافیایی
از لحاظ جغرافیایی سرزمین شبه جزیره ی عربستان سرزمین خشکی است که ازسه جهت در حصار آب قرار گرفته است از غرب به دریای سرخ ، از جنوب به اقیانوس هند واز شرق به خلیج فارس ودریای عمان محدود است . واین شرایط جغرافیایی آب وهوای نامناسبی را بر ساکنان این سرزمین حاکم کرده است . و مؤرخان آب وهوای این مناطق را قبل ولادت پیامبر گرامی اسلآم (ص) ونیز قبل از بعثت آن بدتر ازوضع فعلی آن ذکر کرده اند وبدین جهت امام علیه السلآم آنان را به یاد تغییرات جوّی حاصل از بعثت پیامبرمی اندازد.
ج) – شرایط زیست محیطی
وضعیت جغرافیایی نامناسب شرایط زیستی سختی رابرای ساکنان مهیّا کرده بود که از جمله ی آنها میتوان به سکونت دربین سنگلآخها ، وجود مارهای سمّی خطرناک که به علت ناشنوا بودنشان امکان ترس یا فرار برایشان ممکن نبود ، خوردن آبهای گل آلود وغذاهای خشک وخشن اشاره کرد.
د) – شرایط بد اجتماعی
به خاطر کوچک ترین بهانه خونریزیهای مستمر و بی وقفه رخ مداد وجنگهای گسترده ای مانند جنگ داحس وغبراء صورت می گرفت ، قطع رابطه با خویشاوندان وتمسک به بتها وگسترش گناهان به حدّی که سراسر زوایا وابعاد زندگی آنان را فرا گرفته بود.
امام علی علیه السلآم سپس در قسمت دیگری از این خطبه بعد از اینکه مردم را به گذشته ی آنها متوجه ساخت ، وضعیّت خود را بعد ازرحلت پیامبر اکرم (ص) چنین بیان میکنند ومی فرمایند : وقتی فارغ از تجهیز جنازه ی رسول اکرم (ص) شدم متوجه شدم که مرا یاری دهنده ای جز اهل بیتم نیست تا بتوانم حق خود را در خلافت رسول الله (ص) اعمال نمایم ، پس ناچار شدم آنان را تسلیم مرگ نکنم ، أمّا با چه وضع وشرایطی آنرا به خود قبولاندم صبر کردم در حالی که گوئی چشم پر از خاری داشتم وگلویی که استخوان در آن گیر کرده است .
امام علیه السلآم بعد از ذکر این مقدمات به توطئه ی معاویة وعمرو بن العاص بر توزیع ممالک اسلامی اشاره میکند ومی فرماید که: عمرو بن العاص بیعت خود بامعاویة را به حکمرانی بر مصر مشروط کرده واین نافرمانی دیگری از معاویة است وبعد از بیان این همه مسائل وتحریک عواطف مردم را به جهاد بر علیه معاویة دعوت میکند وآنها را به آمادکی هرچه بیشتر فرمان میدهد وآنها را به صبر وتظاهر به آن دعوت می کند چون صبر در میدان جنگ فتح وپیروزی به بار می آورد .